GENEL ÖZELLİKLERİ
Polietilen borular petrolden elde edilen etilen gazının polimerizasyon işleminden sonra elde edilen hammaddeden elde edilmektedir. Pe 100 rakamı ürünün çevresel gerilme (σ) değeri olan 10.0MPa’a işaret etmektedir. Bu değer 32’lerden başlamış olup Pe 125 üzerinde çalışmalar devam etmektedir. Bu değerin yükselmesi dayanımının arttığını gösterdiğinden aynı basınç sınıfı için et kalınlığının incelmesi anlamına gelmektedir. Bu ise hammadde tasarrufu ile Pe 100 borunun iç çap değerinin artması anlamına gelmektedir. Bu değerlerdeki iyileşmeler alternatif ürünler karşısında maliyet avantajı sunduğundan pazar payını arttırmaktadır.
Polietilen termoplastik ürün grubuna girdiğinden geri dönüşümü olan bir üründür. Çevre açısından olaya bakıldığında tekrar toplandığında ise ikinci sınıf ürünlerde kullanılabilmektedir.
Polietilen ürünün kaynak kabiliyeti çok yüksek olduğundan birleştirme yöntemleri çeşitlidir. Birleştirme yöntemleri; alın kaynak metodu, elektrofüzyon kaynak metodu, itme soket metodu ve ekstrüzyonlu kaynak metodudur.
Polietilenin korozyona uğramaması, kimyasallardan etkilenmemesi, aşınma dayanımının yüksek olması ömrünü alternatif ürünlere göre avantajlı duruma getirmektedir. Asgari olarak 50 yıl servis ömrü sunmaktadır. Şebekeler depremler ile bir anda kullanım dışı kalabilmektedir. Yaşanan depremler göstermiştir ki polietilen borular depremden kullanılabilirken rijid borular tamamen devre dışı bırakılarak yeni hatlar döşenmiştir.
Erozyonun yaşandığı yerlerde ise Pe 100 borunun %600 uzama kabiliyeti neticesinde uzayarak açılmayı absorbe etmektedir. Heyelan bölgelerinde sık sık değiştirilmek zorunda kalan hatlardaki sorunu çözmüştür.
Projeye uygun olarak farklı basınçlarda üretilebilmesi hammadde tasarrufu sağladığından projelerin fizibil olmasında etkili olmuştur.
Polietilen borular (Pe100 ve HDPE) en yaygın olarak İskandinav ülkelerinde kullanılmaktadır. Bunun en önemli sebebi -40 °C’ ye kadar elastik özelliklerini koruduğundan suyun buz haline dönüşmesinden etkilenmemektedir. Çelik boruların hepsi buz ile yarılır iken Polietilen genleşerek hacim artışını absorbe etmektedir. Polietilen borular (Pe100 ve HDPE) ile nehir, göl ve deniz geçişlerindeki kolaylık ile proje maliyetleri çok düşmüştür. Hayata geçirilemeyen birçok proje bu ürünle tamamlanmıştır. Borular sudan hafif olduğundan yüzdürülerek güzergâh üzerine getirilmiş ve beton bloklar ile batırılmıştır.
Basınç kaybı hesaplarında hidrolik pürüzsüz eğrisinde olduğundan daha düşük enerjili pompa seçilerek ilk yatırım ve işletme maliyetlerinde tasarruf sağlamaktadır.
Pe100 ve HDPE Borular Ø140 mm çapa kadar kangal 50-100 ve 200’er metre olarak üretildiğinden fiting ve bunların kaynak maliyetinden tasarruf sunmaktadır.
ÜRETİM ÖZELLİKLERİ VE ÜSTÜNLÜKLERİ
Döşeme esnasında arazi şekline uyum sağladığından hafriyat ve kanal çalışmalarında maliyetler asgari seviyelere çekilmiştir. Kanal dışarısında birleştirme yapılarak kanala salınması kolay olduğundan pratik uygulama imkânı sunar.
Hattın hasar gören yerin iki tarafından boğma ile su hattı kesilir ve tamirat yapılır. Bu sayede şebeke suyu kesilmeden tamirat yapılabilir.
Boru dönüşlerde kendi çapının 20-35 katı radyüs ile kıvrılabildiğinden az miktarda dirsek kullanılır.
Karbon Siyahı katkısı ile üretildiğinde güneşten gelen ultraviyole ışınlara dayanım gösterir.
Rijit borularda basınç sınıfının yükselmesine neden olan koç darbelerinden etkilenmez.
ÜRETİM ÖZELLİKLERİ
Borular ekstrüder denilen üretim hatlarında üretilmektedir. Ø140 mm çapa kadar kangal, üzerinde ise 11,80 m uzunluğunda üretilmektedir.
Fitingler ise enjeksiyon yöntemi, konfeksiyon yöntemi ile ve ektrüzyon kaynağı üretilebilmektedir. Enjeksiyonda imal edilmiş kalıplar içerisine yapılan baskı ile ürüne form verilmektedir. Konfeksiyonda borular açılı olarak kesilip alın kaynağı ile birleştirilerek dirsek, TE vs, her türlü fiting üretilebilmektedir. Dizayn patentli olarak üretilen patlatma TE’ ler redüksiyon ihtiyacını ortadan kaldırarak maliyetleri önemli derecede aşağı çekmektedir. Ekstrüder kaynağı ise projeye özel fitinglerin imalinde kullanılan kaynak yöntemidir.
Ürünlerin rengi içme suyu hattını göstermesi amacı ile mavi ya da mavi çizgili olmaktadır. Rengin ürünün mukavemetine direk katkısı olmamakla beraber karbon siyahı katıldığından UV dayanımı sağlar ve ürün siyah renk alır.
ÜSTÜNLÜKLERİ
- Elastik yapısı ile depremden etkilenmez. Heyelan bölgelerinde uzamayı sönümler.
- Sıcaklıklar -40 °C’ye düştüğünde de elastik özelliklerini korur.
- Kangal olarak şantiyede kullanılabilir.
- Kimyasallara yüksek dayanım gösterir. Korozyona uğramaz.
- Aşınma dayanımı yüksektir. Delinmez. Ayrıca akışkana molekül geçişi söz konusu olmadığından kanserojen etkisi yoktur.
- İçerideki akışkandan ve dışarıdaki toprak yapısından dolayı korozyon olmaz.
- Yoğunluğu 0,956 gr/cm3 olduğundan çelikten 8 kat hafiftir.
- Kanal dışında birleştirme işlemi yapılıp kanala sonra bırakılabilir. Hafriyat miktarını azaltır.
- Zeminin dereceli olarak hassas kazılmasına ihtiyaç göstermez.
- Nehir, Göl ve deniz geçişlerine çok uygundur.
- Esnek özelliği ile dirsek ihtiyacı olmadan boru çapının 20-35 katı radyüs ile dönüş yapabilir.
- Koç darbelerine dayanım gösterir.
- Fiting kullanmadan alın kaynak ile birleştirme yapılabilir.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
Kaynaklı birleştirme uygulamalarında boru yüzeyinin yağ ve kirden arındırılmış olmasına dikkat edilmelidir. Ara film katmanı oluşturan bu yapılar sağlıklı kaynağın yapılmasını engellemektedir.
Boru yüzeyindeki okside tabaka tıraşlayıcı aparatlar ile atılmalıdır.
Elektrofüzyon kaynağında, boru fitinge sokulmadan önce gireceği mesafe boru üzerine kalem ile işaretlenmelidir. Aksi takdirde ne kadar girip girmediği anlaşılamamaktadır. Bu ise kaynak bölge miktarının riskli seviyede kalmasına neden olabilmektedir.
Kaynak için basınç ve sıcaklık değerleri kontrol altında tutulmalıdır.
Rüzgârlı ve soğuk havalarda çadırla kapalı ortam oluşturarak kaynak yapılmalıdır.
Karbon siyahlı olarak üretilmeyen borular güneşe maruz ortamlarda stoklanmamalıdır. Zaruri durumlarda bu süre bir yaz dönemini geçmemelidir.
Su sıcaklığı 20 °C’ nin üzerine çıktığında işletme basıncı azaltılmalıdır. 40 °C’de bu değer 6 bar’a düşürülmelidir.
Boru dolgusu kademeli sıkıştırma yapılarak boşluk kalması önlenmelidir.
SERVİS ÖMRÜ
20 °C kullanımında seçilen basınç altında 50 yıl garantilidir. Ömür olarak 100 kullanılabilecek vasıflara sahiptir. Sıcak su borunun dayanımını düşürmektedir. 40 °C sıcaklığa ulaşıldığında 10 barlik boru dayanımı 6 bara düşmektedir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
1 - Plastik boru çabuk patlamaz mı?
Plastiğin korozyona dayanımı çok yüksektir. Çelik borular gibi zamanla delinmez. Çevresel gerilme değeri (σ)